آناهیتا

نوشته شده توسط:کیوان فیض مرندی در اساطیر » اساطیر ایران | ۱۳ فروردین ۱۳۹۴ - ۲۳:۲۰ | ۰ دیدگاه

نمای آناهیتا بر روی یک سرستون در موزه سنگ تاق بستان

 

آناهیتا در زبان اوستایی، نام یک پیکر کیهانی (هندو-)ایرانی است، که ایزدبانوی 'آب‌ها' (آبان) پنداشته وستوده می‌شود و ازین رو با نمادهایی چون باروری، شفا و خرد نیز همراه است.

آناهیتا، اَناهید یا ناهید نام ایزدبانوی آب و باران و باروری در مذاهب ایران باستان است. بسیاری از ویژگی‌های این ایزدبانو با ایشتار نزدیکی دارد که مورد پرستش اقوام سامی، از جمله بابلیان، بود. هر دوی این ایزدان به سیارهٔ ناهید (زهره) مربوط‌اند. به احتمال زیاد «اردویسور آناهیتا» نیز چون «میترا» از ایزدانی بود که پیش از پیدایش زرتشت، توسط مردم ایران و نواحی اطراف - ولو به نام‌های دیگر - مورد ستایش قرار می‌گرفت.

آناهیتا ظاهراً با جنگاوری نیز مربوط بوده‌است و باور بر این بود که جنگاورانی را که به پیشگاه او نذر کنند، یاری می‌دهد. در دوران ساسانیان این الهه به یکی از الهه‌های مورد پرستش ایرانیان قرار گرفت.

 

نام سرزمینی باستانی رُخَج (اوستایی: هَرَخُوَیتی (Haraxᵛaitī)، پارسی باستان: هَرَهُوَتی (Hara(h)uvati)، یونانی: آراخوزیا (Arachosia))، که دارای رودخانه‌های پُرآب بوده، و پایتخت آن همان قندهار در افغانستان کنونی است هم از نام آناهیتا، ایزدبانوی باران و باروری، در شکل ایرانی آن هَرَهُوَیتی (Harahvatī)، برگرفته شده‌است.[۱]

 

پیرامون واژه

واژهٔ پارسی باستان «اَناهیتَه» [An-āhita] که در پارسی میانه «اَناهید» [Anāhid] و در فارسی امروزی ناهید شده، از پیشوند نفی اَنـ (-an، یعنی «نا-») و واژهٔ اوستایی «-āhita»، یعنی «آلوده» پدید آمده است و معنی آن «ناآلوده» (پاک و بی گناه) است.[۲] واژهٔ پارسی «آهو» به معنی «گناه» نیز از همین ریشه است. از آناهیتا در عبارت "اَرِدوی سورا اناهیتا" در یَشت پنجم از آبان‌یشت، که یکی از محفوظ‌مانده‌ترین نسک‌های اوستاست، تجلیل شده است. "سورا" و "اناهیتا" دو صفت مشترکند و بمعنای "توانا" و "پاک" می‌باشند. تنها واژۀ "اِرِدوی" در این اصطلاح جایگاه ویژه‌ای دارد و از دیدگاه واژه‌شناسی، از این واژه نیز یک صفت مونث تعبیر شده که بمعنای "مرطوب" (ایزدبانوی آب‌ها) است. این نام در عصر هندوایرانیان بصورت "سَرَسوَتی" بمعنای "ایزدبانویی که آب‌ها ازوست" آمده است.

اردوی سورا آناهیتا در پارسی میانه یا امروزی ناهید یا اردویسور آناهید است و در زبان ارمنی آناهیت نامیده می‌شود. تاریخ نویسان کلاسیک باستان یونانی و رومی از او با نام اَنَئیتیس Anaïtis یاد کرده و یا او را با یکی از ایزدان معابد خود شناسانده‌اند.خرده ستاری نوع-اس سیلیسومی به نام آناهیتا ۲۷۰ به یاد او نامیده شده‌است.

این ایزدبانو در هند ویدی باستان، هنوز با همین نام ستایش می‌شده، بطوریکه نام این ایزدبانو بر نام رودخانه‌ای کوچک اما بسیار مقدس در مَذیَدِسا (Madhyadeśa) نهاده شده‌است. نام سرزمینی باستانی رُخَج (اوستایی: هَرَخویتی (Haraxᵛaitī)، پارسی باستان: هَرَهُوَتی (Hara(h)uvati)، یونانی: آراخوزیا (Arachosia))، که دارای رودخانه‌های پُرآب بوده، و پایتخت آن همان قندهار در افغانستان کنونی است هم از نام همین ایزدبانو، در شکل ایرانی آن هَرَهُوَتی (Harahvatī)، برگرفته شده‌است. در اصل به نظر می‌رسد هَرَهُوَتی نماد و مظهر یک رودخانۀ بزرگ افسانوی بوده که از کوه هَرا (Harā) سرچشمه می‌گرفته و به دریای وُوروکَشَه (Vourukaša) جاری می‌شده و سرچشمۀ تمام آب‌های جهان بوده‌است.[۱]

 

معبد آناهیتای بیشاپور، کازرون

 

پیشینه

با وجود دیرینگی و نفوذ پرستش «میترا» در ادوار پیش از ظهور زرتشت، بعدها این ایزد در میان ایرانیان تا اندازه‌ای به فراموشی سپرده شد. اما در مقابل چنین جریان فکری و دینی، «ناهید» چنان مقامی در باورهای ایرانیان به دست آورد که نه تنها پرستشگاه‌های بسیار زیاد و مجلل و باشکوهی از او می‌بینیم، بلکه تندیس و نمادهای این زن ایزد در اینجا و آنجای این سرزمین پهناور به جا مانده‌است[۳]. آناهیتا نام یک پرستشگاه در شهر تاریخی و ویران شده بیشابور (مربوط به دوره ساسانیان) در غرب کازرون نیز می‌باشد.در اساطیر ایران مزید بر آناهیتا که یشت پنجم مختص ستایش اوست در اساطیر از خدایی به نام اپام نپات (زادهٔ آب) به عنوان پاسدار آبها یاد می‌شود. از اپام نپات در اوستا یسنا ۱ فقرهٔ۵، یسنا ۲ فقرهٔ۹۵، زامیاد یشت فقرهٔ۵۱و۵۲یاد شده‌است.نام آناهیتا در کتیبه ای از اردشیر دوم هخامنشی آمده است[۴].

 

در متون دینی و اساطیری

در مزدیسنا آناهیتا دختر اهورامزدا و اسپندارمذ می باشد که مونث می باشد.در اوستا در یشت ها و قسمت آبان یشت به آناهیتا پرداخته شده است.او فرشته ای زیبا بلند بالا و دلیر با بازوان سپید توصیف شده است.در اساطیر ایرانی او سرچشمه همه آب ها و منبع همه باروری هاست.در ارمنستان اورا زندگی بخش مادر خرد ها و خیرخواه همه نژاد بشر میدانستند[۵].

 

پرستشگاه‌ها

از میان پرستشگاه‌های ناهید، نیایشگاه‌های همدان، شوش و کنگاور که ویرانه‌های آن هنوز پابرجاست، از همه مجلل‌تر بوده‌اند.استرابون, مورخ رومی نیز در کتاب خود از وجود پرستشگاه های ناهید در آناتولی خبر میدهد.[۶]

 

مجسمه آناهیتا فومن استان گیلان

 

پانویس

↑۱٫۰ ۱٫۱ [ دانشنامۀ ایرانیکا، سرواژۀ "اناهید" http://www.iranica.com/articles/anahid]

↑ فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی/ محمد حسن دوست؛ زیر نظر بهمن سرکاراتی. - تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، نشر آثار، ۱۳۸۳. جلد اول، ص. 66 ISBN 964-7531-28-1

↑ شناخت اساطیر ایران.ص۳۸

↑ فرهنگ و زبانهای باستانی ایران.محبوبه خدایی.نشرپازینه.تهران.۱۳۸۸.ص۲۴۷

↑ شناخت اساطیر ایرانص۳۹

↑ شناخت اساطیر ایران.ص.۳۹

 

منابع

شناخت اساطیر ایران.جان هینلز.ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی.نشر چشمه.تهران.چاپ ۸۸

    هیچ نظری تا کنون برای این مطلب ارسال نشده است، اولین نفر باشید...
موضوعات
دانلود جدید ترین فیلم های ایرانی
دانلود گشت ارشاد ۲
دانلود گشت ارشاد ۲
دانلود فیلم سلام بمبئی
دانلود فیلم سلام بمبئی
دانلود فیلم خوب بد جلف
دانلود فیلم خوب بد جلف
دانلود فیلم لاک قرمز
دانلود فیلم لاک قرمز
لیست دانلود
آخرین مطالب
متن خبری

لورم ایپسوم متن ساختگی با تولید سادگی نامفهوم از صنعت چاپ و با استفاده از طراحان گرافیک است. چاپگرها و متون بلکه روزنامه و مجله در ستون و سطرآنچنان که لازم است و برای شرایط فعلی تکنولوژی مورد نیاز و کاربردهای متنوع با هدف بهبود ابزارهای کاربردی می باشد.

ما را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید
با ما در شبکه های اجتماعی همراه باشید:

© تمامی حقوق برای کانی وب محفوظ است.

قدرت گرفته از کانی وب